quote

---

--------------------------------------------------------------------------------

VETERINAIR

Parasitaire infecties bij vogels: Wormen

Tekst en foto’s: Peter Bastiaansen (dierenarts)

Iedere vogelliefhebber heeft het wel een keer over ontwormen, zeker nu we weer in de herfst zitten en de kweek met de meeste vogels achter de rug is. Sterker nog we moeten de vogels alweer in conditie gaan brengen voor het nieuwe kweekseizoen. Een van de aandachtspunten hierbij is zorgen dat onze vogels in ieder geval zonder wormen de winter in gaan. In dit artikel aandacht voor de verschillende soorten wormen en de behandeling ervan.

Preventief behandelen?
Vaak herkent een eigenaar een vogel met wormen niet of te laat en gaat men daarom over tot het preventief ontwormen van een of twee keer per jaar onder het motto van baat het niet dan schaadt het niet. Toch moet men hier vraagtekens bij zetten immers een behandeling tegen wormen heeft alleen zin als er ook daadwerkelijk sprake is van een besmetting. Veel bestanden met parkieten en papegaaien zijn n.l. gewoon worm vrij en daarnaast kan een behandeling tegen wormen nooit een preventieve werking hebben. Het kan alleen resistentie bewerkstelligen en daarnaast belast je een vogel onnodig met, hoe je het ook wendt of keert, giftige stoffen. Hoe “veilig�ze ook zijn.
Vogels hebben wormen of ze hebben ze niet. Om hier achter te komen is er maar één manier en dat is regelmatig de ontlasting van verschillende vogels uit je bestand na te laten kijken. Mochten er zelfs vogels doodgaan, gooi ze niet meteen in de afvalcontainer, maar laat ze eens onderzoeken om te kijken waar ze aan gestorven zijn. Hier kun je alleen maar van leren en je krijgt een idee van wat er zich in je bestand afspeelt. Onnodig sterven er immers nog dagelijks kostbare vogels aan een worminfectie en dit is jammer daar ze gemakkelijk op te sporen en goed te behandelen zijn.

Drie soorten wormen
De wormen worden verdeeld in 3 soorten te weten:
Rondwormen: ook wel nematoden genoemd;
Ringwormen: zoals de regenworm en bloedzuigers;
Platwormen:ook wel trematoden genoemd bijv. het darmbotje bij duiven of de
lintwormen, cestoden, die we nog wel bij importvogels en insecteneters aan kunnen treffen .
We beperken ons in dit artikel tot de bespreking van de rond- en lintwormen.

Rondwormen
De meest voorkomende en bekendste wormen bij kromsnavels zijn wel de rondwormen. Zoals de naam al zegt zijn het ronde wormen die in lengte kunnen variëren van enkele mm tot wel 6 cm. Ronde wormen kunnen we in alle delen van de vogel aantreffen, maar met name in de darmen, maag en krop. We onderscheiden twee belangrijke soorten, namelijk spoelwormen, Ascaridia en haarwormen, Capillaria.

Spoelwormen
Spoelwormen zijn dunne vrij lange wormen 2-6 cm lang en hebben een witroze of gelige kleur. De volwassen spoelwormen leven vooral in de dunne darm, maar bij een ernstige infectie kun je ze ook aantreffen in krop, magen en blinde darm van de vogel waar ze mee eten (parasiteren) van het al gedeeltelijk verteerde voedsel en het darmslijmvlies.


Foto P. Bastiaansen; Wormei door de microscoop.

Ze kunnen daarnaast bepaalde prikkelingen veroorzaken waardoor het voedsel in de vogel juist minder goed verteert en kunnen ervoor zorgen, mede door aantasting van het darmslijmvlies, dat de vogels minder vitaminen op kunnen nemen en dus ook zwakker worden. Zo erg zelfs dat ze niet meer kunnen vliegen.


Foto P. Bastiaansen; Al betrekkelijk eenvoudig zijn de wormen te zien.

Vogels die besmet zijn met spoelwormen gaan vaak in het begin meer eten maar vallen toch af en je ziet ze achteruit gaan in conditie. We zien het borstbeen scherper worden, de vogels gaan dik zitten, krijgen diarree, soms met bloed erbij, en kunnen uiteindelijk sterven niet alleen door uitputting maar vaak ook doordat de darmen verstopt raken door de grote hoeveelheid wormen die worden afgedreven.

Cyclus van de spoelworm
Een vrouwelijke spoelworm in de vogel kan 1200 tot 1500 bevruchte wormeieren produceren die regelmatig in de darminhoud worden vrijgelaten. De eieren worden met de ontlasting uitgescheiden. Zo kan 1 gram ontlasting al duizenden eitjes bevatten. Buiten het lichaam van de vogel kunnen deze eitjes lange tijd in ruste blijven. Ze zijn erg weerbestendig door hun dikke wand en zijn daardoor goed beschermd tegen warmte, zonlicht, uitdroging, koude (-12ºC, een winter lang) maar ook tegen desinfectiemiddelen. Zo kunnen zij jarenlang buiten de vogel overleven. Als de omstandigheden gunstig worden (een niet te lage temperatuur en een voldoende hoog vochtgehalte) ontwikkelt zich binnen het wormeitje binnen 10-14 dagen een larfje (rijping). Wordt zo’n eitje na rijping (minimaal toch wel 2 weken na uitscheiding door de vogel) weer door de vogel opgenomen, dan komt het larfje na enkele dagen uit het eitje en boort zich vast in de darmwand van de vogel, waarbij de darmwand wordt beschadigd met risico’s van bloedingen, vermageren, verzwakken etc.
Na verloop van tijd wordt dit larfje volwassen, raakt los van de darmwand en komt als een volwassen worm in het darmkanaal van de vogel te zitten waar het kan parasiteren en de vrouwtjes opnieuw eitjes gaan leggen en zo de cyclus weer rond is.


Foto P. Bastiaansen; Capillaria ei

Soms kun je wel eens bij toeval enkele wormpjes vinden in bijv. een drinkbakje, immers volwassen spoelwormen zijn met het blote oog zichtbaar. Bij een ernstige besmetting zie je ze wel eens als dunne spaghettislierten, maar meestal vallen deze toch niet op. Er is dan ook maar één goede manier om er achter te komen of je vogels besmet zijn met wormen en dat is d.m.v. mestonderzoek, waarbij je met behulp van een microscoop kijkt of er wel of geen wormeitjes in de ontlasting van je vogels zitten. Spoelwormeieren hebben een gladde dikke wand, zijn ovaalvormig en bevatten een grote eicel.

Haarwormen
Haarwormen zijn net zoals de spoelworm ronde wormen. Ze zijn alleen veel kleiner (tot 1 cm) en zoals de naam al zegt dunner (0,3 mm) dan de spoelworm. Deze wormen zijn nauwelijks of niet met het blote oog te zien. De haarwormen hechten zich vast in het slijmvlies van de krop of de darm waar ze dus ook beschadigingen aanrichten waardoor de vogel sneller ziek kan worden. Je ziet bij deze vogels vaak een ernstige darmontsteking met bloederige diarree. De vogels worden zwakker, krijgen bloedarmoede en ook is het niet ondenkbaar dat ze er een secundaire bacteriële infectie bij krijgen door alle beschadigingen in het maagdarmkanaal. Ook zien we deze vogels vaker braken. Dit zien we vooral als we een haarwormbesmetting in de krop hebben.
Ook deze wormen produceren, net zoals de spoelwormen, duizenden eitjes die via de ontlasting mee naar buiten komen. Ze rijpen zelfs sneller dan de eitjes van de spoelworm en na 1 week kunnen de vogels zich al herbesmetten via bijv. opgedroogde ontlasting, het drinkwater, maar ook bijv. doordat eitjes hechten aan stofdeeltjes en zo zwevend ergens terecht gekomen zijn. Denk hierbij ook aan takjes of twijgjes wilgenhout die we onze vogels geven. Capillaria eieren zijn te herkennen aan hun typische “poolproppen�, verder zijn ze ook ovaal van vorm.
Of vogels ook daadwerkelijk met wormen besmet zijn kun je zoals ik al eerder aangaf alleen maar aantonen via onderzoek van de mest. Het liefst de ontlasting verzameld over een of enkele dagen om zo te voorkomen dat men net een wormei uitscheiding zou missen. Er wordt namelijk wel eens gezegd dat wormen slechts op bepaalde tijden eitjes uitscheiden.

Verspreiding
De verspreiding van spoel- en haarwormen verloopt via de ontlasting van de vogel. Bij gunstige omstandigheden (vocht en temperatuur) “rijpen� deze eitjes in de omgeving. De eitjes worden via allerlei denkbare wegen verspreid, denk aan voedsel wat met ontlasting in aanraking is gekomen, ontlasting die aan je schoenen is blijven hangen als je van de ene naar de andere kooi loopt, bodembedekking, gras, maar ook takjes, drinkwater, en zelfs zwevend door de lucht kunnen wormeitjes overal terecht komen.
De grootste besmetting vindt echter wel plaats via vuile zitstokken en bodembedekking. Daarom hebben vogels die veel op de grond zitten, denk aan kaketoes, een grotere kans om besmet te raken. Ook bij Australische parkieten zien we regelmatig wormbesmettingen. Zo had ik laatst een volière met ara’s en rosella’s, waarbij vorig jaar de rosella’s een spoelworminfectie hadden terwijl bij de ara’s geen eitjes in de mest zijn gevonden.


Foto P. Bastiaansen; Een vogel kan best wormen hebben, maar er zijn grenzen.


Samenvatting ziekteverschijnselen:
- verstoorde spijsvertering;
- verminderde conditie;
- vermagering ondanks normale of zelfs overdreven eetlust;
- braken;
- spoelwormen soms zichtbaar in de mest;
- bloedarmoede;
- dunne ontlasting, diarree soms met bloed erbij.

Lintwormen
Lintworminfecties zien we gelukkig steeds minder. We zagen ze vooral bij importvogels.
Alle lintwormen bij vogels hebben een indirecte levenscyclus d.w.z. ze besmetten zich pas na het eten van insecten die besmet zijn met tussenstadia. Vandaar dat we ze ook voornamelijk zien bij insectenetende vogels zoals de nachtegaal, beo’s etc.
Lintwormen zijn platte wormen waarvan de kop voorzien is van zuignappen en/of een hakenkrans. Het zijn wormen die zich voortdurend delen en aldus schakels vormen, als een lint. De schakels zijn voor het grootste deel gevuld met de baarmoeder die eieren bevat. Deze eieren bevatten een embryo met haakjes en zijn weer omgeven door een dik kapsel, wat ze beschermt tegen uitdroging, koude, zon etc. De schakels worden regelmatig afgestoten en komen dan met de mest naar buiten. We kunnen ze dan zien als kleine witte “rijstkorreltjes�. Lintwormen scheiden hun eieren echter veel minder frequent uit dan spoel- of haarwormen. Het is dan ook vaak moeilijker om ze in de ontlasting aan te tonen. Wel hebben ze altijd een typische vorm, vaak rond, een dikke wand en in het midden het embryo met de typische haakjes.
Om te kunnen overleven heeft de lintworm altijd een tussengastheer nodig. Deze tussengastheer zoals bijv. insecten, kevers, vlinders, vliegen nemen de eieren van de lintworm op. Eenmaal opgenomen door bijv. een vlieg kan het eitje gaan rijpen en wordt pas dan besmettelijk voor onze vogels, die dan wel eerst de tussengastheer, in dit geval dus de vlieg, op moeten eten.
We zien dit nog wel eens bij bijv. grijze roodstaarten, maar nogmaals natuurlijk veel meer bij de echte insecteneters.

Ziekteverschijnselen
De heftigheid van de ziekteverschijnselen hangt af van het aantal lintwormen in de vogel. In het algemeen geven deze infecties weinig problemen. Bij een ernstige infectie kunnen de vogels vermageren en diarree krijgen. Ook kan de lintworm een verstopping van het darmkanaal veroorzaken met fatale gevolgen.

Behandeling
Lintwormbesmetting kan men voorkomen door uitroeiing van de tussengastheer of met medicijnen zoals niclosamiden of praziquantel.
.
Welke vogels?
Hoewel we veel verschillen zien, kunnen in principe alle vogels met wormen besmet raken. Vogels in een open volière die met vele bij elkaar zitten zijn natuurlijk veel vatbaarder dan een huiskamervogel of vogels die koppelgewijs altijd binnen gehouden worden. Papegaaien en parkieten die als gezelschapsdier in de huiskamer worden gehouden zullen maar sporadisch besmet zijn met wormen. Hoewel het wel kan. Kaketoes die vaak op de grond zitten zijn weer vatbaarder en ook jonge vogels die uit het nest gehaald zijn om met de hand groot gebracht te worden, kunnen al een wormbesmetting bij zich dragen. Het komt meerdere malen voor dat jonge huiskamervogels een enorme wormbesmetting hebben. Ook is het bekend dat bijv. de Australische parkieten zoals rosella’s erg gevoelig zijn. Op hun beurt zijn jonge vogels veel kwetsbaarder dan oude vogels die vaak al een natuurlijke weerstand opgebouwd hebben tegen een wormbesmetting. Ook blijken er genetische verschillen te zijn in het wel of geen weerstand hebben tegen wormen.

Hoe vaak ontwormen?
We lezen en horen nog wel eens dat men 1 of 2 keer per jaar het hele bestand standaard ontwormt omdat dat in ieder geval geen kwaad kan. “Preventief� wordt er dan gezegd.
Toch is het beter te ontwormen op basis van mestonderzoek. Treft men hierin geen wormeitjes aan, dan is ontwormen zinloos en belast je de vogels alleen maar met een toch altijd giftig wormmiddel (wie ontwormt zichzelf standaard tweemaal per jaar?).
Zitten er wel wormeitjes in de ontlasting dan is een of twee keer per jaar juist vaak te weinig en moet men soms wel denken aan 5-6 keer ontwormen voordat men de infectie de baas is. Juist met een of twee keer per jaar bevorder je dan de kans op resistentie.
Daarom is het aan te raden om altijd een of enkele keren per jaar de ontlasting van de vogels na te laten kijken en aan de hand van die bevindingen een passend ontwormschema op te stellen in overleg met de dierenarts.
.
Welke middelen
Er zijn diverse middelen en mogelijkheden om de vogels te behandelen. Het is afhankelijk van de ervaring die men heeft, het aantal vogels wat ontwormd moet worden en de omstandigheden. Zo heeft ontwormen via drinkwater bij vogels die altijd buiten zitten en kunnen drinken van regenwater of vijver weinig zin. Betreft het slechts enkele vogels dan is het aan te raden om het te doen via een kropnaald, zo weet men zeker dat de vogel het medicijn in de juiste hoeveelheid binnen gekregen heeft. Betreft het een heel bestand, dan is het aan te bevelen om te kiezen voor een middel door het voedsel of drinkwater. Vaak moet men dit dan enkele dagen achtereen geven afhankelijk van middel en dosering.
De middelen:
Fenbendazol, beter bekend onder de merknaam Panacur. Het is te verkrijgen als poeder of in een vloeibare vorm. Toediening via de voeding of rechtstreeks via de kropnaald. Als men via de voeding behandelt, is het aan te raden om de vogels te rantsoeneren zodat men zeker weet dat het zachtvoer met het ontwormingsmiddel volledig wordt opgenomen. Nadeel is dat men nooit exact kan doseren, de ene vogel eet meer dan de andere. Voordeel is dat men de vogels niet allemaal hoeft te vangen. Nadeel van fenbendazol is dat wanneer men het geeft in de ruiperiode, het veranderingen aan de veren kan geven. De zogenaamde “kromme veren�. Panacur is verder een veilig middel wat de wormen geleidelijk doodt.
Levamisole, bekend onder de naam Ripercol of Levasole. Levamisole zou de wormen allemaal min of meer gelijktijdig doden waardoor je eerder kans hebt op verstoppingen. Mijn ervaring is dat dit in de praktijk meevalt. Het middel is goed door het drinkwater te doseren. Wel moet men zich aan de juiste dosering houden, daar het toxisch is voor de vogels bij overdosering.

Ivermectine, er zijn diverse merknamen, de meest bekende is wel Ivomec meestal wordt dit middel opgelost in propyleenglycol toegediend via druppels op de huid of via de kropnaald (Iverquantel). Ook zijn er kwekers die het door het drinkwater geven. Ga echter nooit zelf experimenteren maar overleg eerst met een dierenarts.
Flubendazole, Flubenol, kan ook een verstoorde ontwikkeling geven van de veren bij parkieten en papegaaien.
Praziquantel, dit middel wordt gebruikt bij vogels met een lintworminfectie. Het is te verkrijgen in combinatie met ivermectine onder de naam Iverquantel drops. Het middel moet ook weer oraal ingegeven worden.
Tropet Ovo Pellets, middel te gebruiken door het eivoer zou werkzaam zijn tegen spoel-, haar- en lintwormen. Ook te verkrijgen in de vorm van druppels om in te geven.

Preventie
Naast al deze chemische middelen om een besmetting aan te pakken en te genezen, blijft het belangrijker om preventieve maatregelen te nemen om juist te voorkomen dat men een wormbesmetting krijgt. Ik denk hierbij eerst aan het regelmatig laten controleren van je bestand. Extra aandacht verdienen nieuwe vogels tijdens hun quarantaine, even een mestmonster na laten kijken is een kleine moeite. Daarnaast moet hygiëne hoog in het vaandel staan. Regelmatig je verblijven schoonmaken inclusief het vervangen van zitstokken, schoon drinkwater, schone voerplateau’s. Niet met je schoenen de ontlasting van de ene naar de andere kooi brengen. En vul zelf verder maar in.

Dierenarts P. Bastiaansen en de Parkieten Sociëteit worden ontzettend bedankt voor de toestemming voor het plaatsen van dit artikel, waar velen van ons baat bij hebben.
groetjes corina

---

quote

---

Veel vogels pikken uit zichzelf al van ui als je een halve ui ergens neerlegt op ophangt.

---

quote

---

Er schijnt ook een of ander eiwit in te zitten,dat hetzelfde is dat in de bevedering zit.

---